در مجامع، کنفرانس‌ها و به طورکلی، در محل وقوع رویدادها، چشم و گوش رسانه و نیز چشم و گوش مردم هستند و از طرفی عهده‌دار وظیفه کشف حقایق، انعکاس سریع و صحیح واقعیات و هشدار در مورد رویدادهایی هستند که به منافع ملی، اعتقادات، فرهنگ مردم و ارزش‌های انسانی آسیب می‌رساند و از طرف دیگر، باید با درک موقعیت رسانه، اختیارات، مسئولیت‌ها و وضع رقیبان به بقای رسانه توجه داشته باشند.
بنابراین برشمردن اهمیت کار، خطرهای آن و ویژگی‌های این حرفه، جذاب و پرمخاطره از اهمیت دو چندانی برخوردار است و می‌توان گفت که استرس و فشار روانی در بین خبرنگاران بیشتر به چشم می‌خورد. محققان در پژوهشی با عنوان «بررسی میزان تاثیر استرس و فشارهای روانی بر عملکرد خبرنگاران» آورده‌اند: «در این تحقیق به دنبال این پرسش هستیم که آیا استرس و فشار روانی بر عملکرد خبرنگاران تاثیر گذار خواهد بود یا خیر و خبرنگاران از چه میزان استرس و فشار روانی برخوردار هستند».
در این پژوهش که توسط سیدعبدالله سجادی جاغرق استادیار مدیریت رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، فیروز دیندار فرکوش عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد تهران و چکاوک ابراهیمی دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد تهران انجام شده، آمده است: «فشار روانی تجربه‌ای است همگانی و عمومی که هرکس به کرات آن را در زندگی خود احساس کرده است، برخلاف تصور، فشار روانی همیشه شامل حوادث ناخوشایند نیست بلکه می‌تواند محصول موفقیت‌های خوشایند و مطلوب نیز باشد که سازگاری مجددی را در فرد مطالبه می‌کند.
به عبارت دیگر شاید نکته اصلی در موقعیت‌های تنش‌زا نیاز به انطباق و سازگاری مجددی است که برای فرد ضرورت پیدا می‌کند. فشار روانی نتیجه یک تعامل بین منابع مختلف فشار و فرد است. تمامی افراد یک موقعیت واحد را استرس‌زا تصور نمی‌کنند و اختلافات فردی آنان از نظر شخصیتی و تجارب زندگی، پاسخ آنان را به فشار روانی تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.
در جهان کنونی که همگان سرگرم کار خویش‌اند و به عملکرد حاکمان و نقد و بررسی آن‌ها چندان توجه ندارند، این خبرنگاران رسانه‌ها هستند که با زیرکی و دقت، نقش واسطه بین مردم و مسئولان را ایفا می‌کنند. آن‌ها، از یک طرف مصائب و مشکلات مردم را می‌شنوند و می‌بینند و به مقامات انتقال می‌دهند و از سوی دیگر، پاسخ‌های مسئولان را به آگاهی مردم می‌رسانند.
بررسی نقادانه عملکرد حاکمیت در رسانه‌ها، از دیگر وظایف خبرنگاران است
بررسی نقادانه عملکرد حاکمیت در رسانه‌ها، از دیگر وظایف خبرنگاران است که به بالندگی نظام و نیز پاسخگو بودن مسئولان یاری می‌رساند. اگر خبر و اطلاع‌رسانی اشتباه یا دروغ، از خبرنگار به رسانه و جامعه تزریق شود، در حقیقت یک جامعه دچار هرج و مرج و نابسامانی خواهد شد که این نشان از اهمیت اطلاع رسانی و جایگاه بارز و ارزشمند خبرنگار در انعکاس واقعیت‌هاست و اطلاع‌رسانی دروغ و نادرست، افکار عمومی را بدبین نموده و از معنویت و جایگاه واقعی خبرنگار در آینده می‌کاهد».
بر اساس این پژوهش: «استرس، درآمد اندک و مخاطرات شغلی و حتی نبود امنیت شغلی یکی از مهمترین ویژگی‌های حرفه خبرنگاری است. افراد شاغل در این حرفه دائما استرس و تنش شدید را تجربه می‌کنند و بعد از مدتی این فشارهای روانی و تنش‌های مداوم به فرسودگی و سایر اختلالات روانی و فیزیولوژیکی تبدیل می‌شوند. استرس باعث فشارهای روانی بسیار بر روی خبرنگاران می‌شود که این فشارها به شکل‌های مختلف در رفتار آنان در محیط کاری، خود را نشان می‌دهد.
بعضی از این رفتارها عبارتند از: زود رنجی یا پرخاشگری در برخورد با همکاران و مراجعان، بی‌تفاوتی و بی‌علاقگی به آراستگی ظاهر خود و دیگران، کاهش خلاقیت و فقدان اعتماد به نفس، بی‌تفاوتی نسبت به کار و افزایش اشتباهات، عدم توانایی تمرکز بر روی کار و ناتوانی در تصمیم‌گیری، خستگی مفرط، ناراحتی و احساس گناه، ناتوانی در تحمل اطرافیان و تمایل به انزوا همه این عوامل در نهایت منجر به کاهش بهره‌وری و افزایش ضایعات در حرفه خبرنگاری می‌شود و از طرفی موارد ذکر شده ممکن است در خبرنگاران با کاهش دقت و سرعت در ارسال و انتشار اخبار همراه شود که هر دو خصیصه سرعت و دقت لازمه و جزء لاینفک حرفه خبرنگاری است.
به دلیل اهمیت این حرفه نمی‌توان همانند سایر مشاغل دیگر امور این حرفه را با کاهش سرعت و بازدهی مطلوب‌تر خنثی کرد و شرایط مناسبی را برای خبرنگاران به وجود آورد. از این منظر خبرنگاری شغلی پرتحرک، حساس، حرفه‌ای و در عین حال پرمخاطره است. نمی‌توان عنوان کرد که همانند سایر مشاغل با تکرار و تمرین و القای حس آرامش، روح و جسم کارمندان این حوزه نیز آرامش پذیر خواهد بود. پویایی و هیجان از الزامات اولیه این حرفه محسوب می‌شود اصولاً تکرار به واسطه حضوری مکرر در فضایی ثابت تحقق پذیر است.
محققان می‌گویند، خبرنگاری به دلیل مقابله با رخدادها و وقایع مختلف هرگز نمی‌تواند رنگ و بوی آرامش را به خود بگیرد. لذا اهمیت این تحقیق در این است که استرس و فشار روانی موجود بر روی کار خبرنگاری سبب مشکلاتی خواهد شد که این مشکلات به سطح جامعه نیز انتقال پیدا می‌کند. چون جامعه تاثیرپذیر از رسانه و خبر است، بنابراین ممکن است آسیب‌های جدی به جامعه وارد شود.
نارضایتی از شغل یکی از رایج‌ترین پیامدهای استرس شغلی است
در این پژوهش آمده است: «بیر و نیومن (نویسنده) در 1978 سه دسته از نشانه‌هایی را که در شرایط استرس شغلی بروز می‌کنند، نام برده‌اند که شامل نشانه‌های روانی، جسمانی و رفتاری می‌شود. نشانه‌های روانی آن دسته از مشکلات عاطفی و شناختی هستند که بر اثر ناراحتی ناشی از استرس شغلی بروز می‌کنند. نارضایتی از شغل یکی از رایج‌ترین پیامدهای استرس شغلی است، با بی‌میلی و با تاخیر به سر کار خود می‌آید، برای آنکه کارش را به خوبی انجام دهد دلیل چندانی نمی‌بینند. بنابراین افسردگی، اضطراب، ملامت، احساس ناکامی، انزوا و بیزاری از جمله نشانه‌های روانی به شمار می‌رود.
نشانه‌های جسمانی را مشکل‌تر می‌توان تشخیص داد، زیرا در حالی که شرایط کاری معینی با بیماری‌ها و ناراحتی‌های جسمانی معینی همراه هستند، اما دشوار می‌توان فهمید که این ناخوشی‌ها تا چه اندازه نتیجه دیگر جنبه‌های زندگی شخص هستند با این حال شواهد مدارک پژوهشی نشان داده‌اند که همواره رابطه بین استرس شغلی، نشانه‌ها و بیماری‌های جسمانی معینی وجود دارد.
یکی از عمومی‌ترین نشانه‌های بیماری جسمانی مرتبط با استرس شغلی بیماری‌های قلبی- عروقی است. استرس شغلی را می‌توان روی هم جمع شدن عامل‌های استرس‌زا و وضعیت‌های مرتبط با شغلی دانست که اکثر افراد نسبت به استرس‌زا بودن آن اتفاق نظر دارند، همچنین استرس شغلی را می‌توان کنش متقابل بین شرایط کار و ویژگی‌های فردی شاغل به گونه‌ای که خواسته محیط کار بیش از آن است که فرد بتواند از عهده آن‌ها برآید تعریف کرد.
در بعضی موارد به کارگیری فرد در کاری که با توانایی‌ها و اطلاعات او همخوانی ندارد یا تغییر در فعالیت کاری او می‌تواند باعث ایجاد استرس در فرد شود، خبرنگاران نیز با توجه به نوع شغل و اهمیت شغل‌شان با پدیده استرس و فشار روانی در محیط کار و خارج از محیط کار دست به گریبان هستند. تهیه اخبار و گزارش‌ها تنها محدود به یک مکان خاص یا یک حوزه مشخص نمی‌شود.
قابلیت رویایی با خطرات و حوادث نیز از جمله خصوصیات این شغل به حساب می‌آید. بسیاری از خبرنگاران برای تهیه گزارش مجبورند در بدترین مناطق آب و هوایی و حتی شرایط بحران نظامی نیز حضور پیدا کنند و همگام با نظامیان اخبار جنگ را به اطلاع بینندگان و شنوندگان یا خوانندگان برسانند.
شجاعت و حضور در میدان‌های مختلف به قوای جسمی بالا، ذهنی خلاق و تمرکزی بی‌مانند نیاز دارد آنان به واسطه حضور در وقایع مختلف از جمله بلایای طبیعی، صحنه‌های جرم، حوادث دل‌خراش تصادف و بسیاری از موارد دیگر شاهدی گویا و نویسنده‌ای صریح هستند که به طور مستند از همه جزئیات آگاهند. همه این موقعیت‌ها خود باعث ایجاد استرس، اضطراب و فشارهای روانی بر قشر خبرنگار خواهد شد».
خبرنگار نباید هیچ مطلبی را از دید مردم پنهان نگه دارد
محققان معتقدند: «در ساده‌ترین تعریف، خبرنگار کسی است که به حرفه خبرنگاری مشغول است؛ یعنی خبر و گزارش‌های خبری را برای چاپ در روزنامه‌ها، مجله‌ها و نشریات یا برای پخش از رادیو، تلویزیون یا اینترنت گردآوری، انتخاب و ارائه می‌کند یا بر انجام این کارها نظارت دارد. خبرنگاران مطبوعاتی، یعنی خبرنگارانی که برای رسانه‌های چاپی کار می‌کنند، خبرنگار کسی است که با اتکا به ذوق و استعداد شخصی، پس از گذارنیدن دوره آموزش تخصصی و همچنین با توجه به مسئولیت اجتماعی که این پیشه بر گردن او می‌گذارد، وظیفه به دست آوردن، آماده کردن، گردآوری و سامان دادن اخبار و انتقال آن‌ها را با وسایل ارتباط جمعی (مطبوعات، رادیو، تلویزیون و خبرگزاری) به مخاطبان بر گردن دارد.
بر پایه اعلامیه سازمان یونسکو، خبرنگاران باید کوشش کنند تا اخباری که در اختیار عموم می‌گذارند درست، دقیق و معتبر باشد و در درستی اخباری که به دست می‌آورند، پژوهش و اندیشه کنند. خبرنگاران نباید حقیقتی را عمداً تحریف یا خراب کنند و نیز هیچگونه مطلبی را نباید از دید مردم پنهان نگه دارند.»
این پژوهش در مجله مطالعات رسانه‌ای منتشر شده است.
انتهای پیام/د
